Ogólna socjologia cz. 22

Rozwijająca się wiedza i coraz szersze zastosowanie onej napełniały myśl ludzką — że tak się wyrażę — poczuciem własnej potęgi, której wspaniały już obraz nakreślił po mistrzowsku Franciszek Bakon w Nowej Atlantydzie. To przeświadczenie o naczelnym stanowisku myśli ludzkiej doprowadziło Kartezjusza do filozoficznego punktu wyjścia:cogito, ergo sum (myślę, a więc jestem). To samo przeświadczenie doprowadziło do przekonania, że osią dziejów ludzkich jest myśl, która rozwija się, wzmaga i uświadamia, i ten rozwój myśli stanowi postęp i dziejowy onego konieczność. Do ugruntowania i upowszechnienia pojęcia o postępie najwięcej się przyczynili w drugiej połowie XVIII stulecia: Turgot, Condorcet i Herder.

Właściwie więc pod nazwą postępu rozumiemy rozwój myśli, prowadzący do coraz dokładniejszej i rozleglejszej świadomości, a ta stanowi istotną miarę postępu. Świadomość w rozwoju postępowym nie jest li tylko biernym pierwiastkiem, ale staje się czynnikiem i to ważnym czynnikiem; stawia bowiem przed sobą cel i stara się najkrótszą a przynajmniej najprędszą dojść do niego drogą.